Bu sayımızda TOMRA Recycling Sorting Bölge Satış Müdürü Oral Çimsöken ile TOMRA ve sektörle ilgili gelişmeleri konuştuk.
TOMRA Recycling Sorting hakkında kısaca bilgi verebilir misiniz?
TOMRA Recycling Sorting olarak Norveç merkezli TOMRA Group çatısı altında 100’den fazla ülkede faaliyetlerimize devam ediyoruz. Sensör bazlı ayıklama çözümlerimiz ile geri dönüşüm alanında öncülük ederek atık ve metal geri kazanımına yönelik ayıklama teknolojileri ve makineleri sunuyoruz. 50 yılı aşkın deneyimimizle dünya çapında 100 ülkede yaklaşık 10.000 ayıklama sisteminin kurulumunu gerçekleştirdik. Geri dönüşüm şirketlerine gelişmiş sensörlerimizi veya en son yapay zekâ yeniliklerini veya her ikisinin bir kombinasyonunu sunuyoruz.
TOMRA sensör tabanlı ayıklama makinelerimiz, atık, ahşap veya metal ayıklama gibi çeşitli geri dönüşüm alanlarında kullanılıyor. Metal geri dönüşüm sektöründe en yoğun uygulamalarımız arasında alüminyum geri dönüşümü yer alıyor.
Kısaca TOMRA olarak alüminyum geri dönüşümünde sunduğunuz çözümlerden bahsedebilir misiniz?
Ar-Ge yatırımlarımız sayesinde ikincil alüminyumun nihai üründe kullanım oranlarının artırılması konusunda en ileri teknolojileri, şirket bünyemizde geliştiriyor ve uygulamaya geçiriyoruz. Döküm, dövme, levha, Taint Tabor’un ayrıştırılması veya fırına hazır alüminyum üretimi çerçevesinde alüminyum geri dönüşümü ve işleme alanında uzun geçmişe dayalı bir mirasa sahibiz.
Ekipmanlarımız, alüminyum ve alüminyum alaşımlarını ağır metallerden etkin bir şekilde ayırarak, hurda alüminyumun alaşım değerlerini etkilemeden, istenmeyen malzemelerin alüminyum hurdasından ayrıştırılmasını sağlıyor. TOMRA ile ayıklama yapılırken, ayıklanan kısım, alaşım kalitesinden ödün vermeden nihai üründe kullanılabiliyor. İstenirse hedeflenen alaşımı temizlenmiş alüminyumdan da ayırabiliyoruz.
Global metal geri dönüşüm sektörü içinde Alüminyum’un payı ile ilgili kısaca bilgi verebilir misiniz?
Son yıllarda küresel anlamda alüminyum sektöründe dikkat çekici bir ivme görüyoruz. Tahminler, 2050 yılına gelindiğinde küresel alüminyum talebinin 240 ila 335 milyon ton arasına ulaşacağını ve yıllık büyüme oranlarının %4,2’ye kadar çıkacağını gösteriyor. Talep artışının en az yüzde 50’sinin geri dönüşüm sektörü tarafından karşılanacağı öngörülüyor. Aynı paralelde 2022 yılında AB’de toplam 5.1 milyon ton olarak gerçekleşen geri dönüşüm miktarının yine 2050’ye kadar 8.6 milyon tona ulaşması hedefleniyor.
Özellikle son kullanıcıların da geri dönüşüm talepleri, pandemi, Paris İklim Anlaşması, enerji verimliliği, kaynakların daha verimli kullanılma gerekliliği gibi faktörler, geri dönüştürülmüş malzeme kullanım hedeflerini en üst noktaya taşıyor. Alüminyum geri dönüşümü, sağladığı yüksek enerji verimi ile ön plana çıkıyor. Geri dönüştürülmüş alüminyum ile üretim yapılırken harcanan enerji, birincil alüminyum ile üretim yaparken harcanan enerjinin sadece %5’i kadar oluyor. Bu nedenle geri dönüşüm firmaları, hurda temizleme/ayıklama hatlarına yatırımlarını yapıp en üst kalitede, birincil malzeme benzeri alüminyum elde etmeyi hedefliyor. Halihazırda dünyada üretilen alüminyumun yüzde 75’i halen kullanıldığından her geçen yıl bu yatırımlar katlanarak artıyor. Sürdürülebilirlik politikaları gereği son yıllarda geri dönüşüm içeriğine önem veren uygulamaları hemen hemen her sektörde görüyoruz. Otomotiv, yapı & inşaat ve tüketici ürünleri bu sektörlerin başında geliyor.
Sizce Türkiye, alüminyum geri dönüşüm alanında nerede duruyor?
Genel olarak bakıldığında geri dönüşüm, Türkiye’de hızla gelişen bir sektör. Alüminyum geri dönüşümü de uzun yıllardır faaliyet gösteren firmalarla köklü bir alan. Dünyaya paralel olarak hızla gelişiyor ama daha kat edecek çok yolumuz var.
Türkiye, mamul ve yarı mamul alüminyum ürünlerin temel hammaddesi olan işlenmemiş alüminyumda büyük ölçüde dışa bağımlı ve ülkemizdeki birincil alüminyum kullanımının %92’si ithal ediliyor. Öte yandan 2022 yılında alüminyum mamul ve yarı mamul ihracatımız, 6.7 Milyar $ olarak gerçekleşti. Bu doğrultuda işlenmemiş alüminyum tüketimimiz, ihracatla birlikte artmaya devam ediyor.
Bu arada ihracatımızın miktar olarak %64’ü AB ülkelerine yapıldığını da göz önünde bulundurursak Avrupa’nın alüminyum mamul ve yarı mamul ürünlerinde geri dönüşüm içeriği talebi de ülkemizde geri dönüşüm yatırımlarının artmasına neden oluyor. Son yıllarda ikincil alüminyumun Türkiye alüminyum piyasasına girişlerinin arttığı ve geri dönüşümün ülkemizde daha da büyüyerek güçlendiği görülüyor.
Bu bağlamda dünya çapında ortaya çıkan yüksek kaliteli ve geri dönüştürülmüş içerikli ürün trendine ayak uydurabilmek için Türkiye’de optik yöntemler kullanan dökümhane ve ayıklama hatlarına yapılan yatırımlar her geçen gün artıyor. En büyük trendin alüminyum profil tarafında olduğunu net olarak söyleyebiliriz. Alüminyum profil sektörünü, sert alaşımlı alüminyum sektörü takip ediyor.
Alüminyum geri dönüşümün süreçleri hakkında bilgi verebilir misiniz? Sensör bazlı ayıklama makineleri (X-RAY, LIBS vb) hangi aşamada kullanılıyor?
Elbette. Alüminyumun geri dönüşüm süreci çeşitli adımları içeriyor. Bir geri dönüşüm tesisi veya dökümhaneye gelen alüminyum hurda (Profil, levha ve alüminyum içecek ambalaj hurdaları vb), önce kırma ve eleme işlemlerinden geçiyor. Sonra demirli metaller gibi yüksek demir içeriğine sahip metaller, genellikle manyetik ayıklayıcı ile alınıyor, daha sonra eddy current ile içerisindeki plastik, cam, ağaç parçaları gibi maddeler ayıklanıyor. Bu aşamadan sonra elimizde çoğunluğunu alüminyumun oluşturduğu ancak içerisinde zamak, bakır, pirinç gibi son üründe çok sınırlı olarak istenen hatta bazen de istenmeyen demir dışı metallerin de bulunduğu bir hurda grubu kalıyor.
Bu nokta, ayıklama makinelerinin devreye girip değerini kanıtladığı aşamadır. X-ray Transmission veya diğer sensörler yardımıyla bu alaşımdaki istenmeyen demir dışı metalleri, alüminyum alaşımına ve istenen son ürüne göre ayırabiliyoruz. Dahası, en yeni TOMRA teknolojisiyle yalnızca ağır metaller ayıklanmakla kalmıyor, aynı zamanda alüminyum da alaşıma göre sınıflandırılabiliyor.
Alüminyum geri dönüşüm endüstrisinde nasıl zorluklarla karşılaşılıyor? TOMRA olarak bu zorlukların hangilerine ve nasıl çözüm getiriyorsunuz?
Alüminyum geri dönüşüm endüstrisindeki en önemli zorluk, girdi malzemenin hiçbir zaman sabit kalitede olmaması ancak çıktı malzemenin kalitesinin hep bir standartta olma zorunluluğudur. Sensör bazlı teknolojiler kullanılmadığında istenmeyen metallerin ve alüminyum alaşımların, hurdadan gereken düzeyde ayıklanamayarak sıvı metale karışıması nedeniyle üretim kaybı yaşanabiliyor. Bu üretim kaybını en aza indirgemek adına birincil malzemeler eklenerek alaşım düzeltilmeye çalışıyor. Bu da maliyetleri artıran ve girdi hurda çeşitliliğini kısıtlayan bir durum oluşturuyor.
TOMRA’da uzmanlarımız, bu zorluğu fırsata dönüştürmek için metal ayıklama süreçlerine değer katan sensörler, ikili işleme teknolojisi, özel yazılımlar, derin öğrenme ve yapay zeka gibi teknolojileri geliştirdi. Böylece saflık düzeyini ve ürün kalitesini önemli ölçüde iyileştirmek ve işletim maliyetlerini azaltmak mümkün oluyor. Profiller, levhalar ve alüminyum içecek ambalajları, kendi alaşımlarıyla değerlendirilip geri dönüştürülebiliyor. Bu yolla saf hurda israfının önüne geçilebiliyor ve hurdanın kalitesi güvence altına alınarak yüksek verimlilik, kalite ve tonajda ayıklama sağlanıyor.
Global verilere göre ikincil alüminyum ürünlerini optik ayıklama makineleri ile ayıklayan bir tesis, ürettiği ikincil alüminyum ürünün minimum yüzde 50 ila maksimum yüzde 90’ını hurdadan elde ederken, optik ayıklama makinesi kullanmayan bir tesiste bu oranlar, sadece yüzde 20-30 civarında kalıyor. Bence bu rakamlar, aslında herşeyi ortaya koyuyor.
Özellikle alüminyum sektöründe sunmuş olduğunuz ürün, teknoloji ve hizmetleriniz hakkında bilgi verir misiniz?
Alüminyum segmentinde, X-TRACT™ ve FINDER™ makinelerimiz halihazırda yaygın olarak kullanılıyor ve en genç yenilikçimiz AUTOSORT™ PULSE, pazarda büyük ilgi görüyor. Ayrıca ağır metallerin kendi aralarında ayıklanması talep ediliyorsa COMBISENSE™ makinamız bu konuda müşterilerimize çözüm sunuyor.
TOMRA’nın X-TRACT™ ve AUTOSORT™ PULSE makinelerinin özellikleri ve sunduğu katkılar ile ilgili biraz bilgi alabilir miyiz?
TOMRA’nın X-TRACT™ ve yeni AUTOSORT™ PULSE ayıklama makineleri, düşük karbonlu alüminyum üretimi için yüksek kalitede alaşım fraksiyonları sağladığından, çok çeşitli alüminyum uygulamalarında geri dönüştürülmüş içeriğin artırılmasına destek oluyor. Yani hem enerji tüketimini hem de birincil malzemelerin kullanımını azaltmak için geri dönüşüm oranlarını artırmaya çalışan metal sektörü için bir çözüm ortağı oluyoruz. TOMRA’nın X-TRACT™ makinesi, farklı yoğunluk seviyelerindeki metal malzemeleri ayıklayabilen x-ray teknolojisine dayalı çalışıyor. Özgül ağırlık datasına göre ayıklama gerçekleştiren X-TRACT™, alüminyum hurdaların içerisindeki istenmeyen maddelerin yüksek verimlilikte ayıklanmasını sağlıyor. Hedeflenen özgül ağırlıktaki alüminyumdan ağır metaller, alüminyum-plastik bileşimler, çinko, magnezyum gibi istenmeyen malzemeleri ayırarak 8-120 mm’lik boyut yelpazesinde fırına hazır ürünler oluşturuyor.
Öte yandan alüminyum hurdası, birden fazla alaşım fraksiyonundan oluşuyor. Örneğin genellikle otomotiv sektörünün tercihi olan 5xxx serisi veya profil üreticilerinin tercihi olan 6xxx serisi alüminyum alaşımlarını kaliteyi koruyarak geri dönüştürmek için söz konusu alaşım sınıfının hurdanın içinden ayıklanması gerekiyor. Bu, yalnızca Dinamik LIBS gibi en gelişmiş teknolojilerle mümkün oluyor.Yeni makinemiz AUTOSORT™ PULSE, geri dönüşüm profesyonellerinin alüminyumu alaşım sınıflarına göre ayıklayabilmelerini, döküme hazır ürünler üretmelerini ve bunu yüksek verimle yapmalarını sağlıyor. Üstelik başarısı sahada kanıtlanmıştır: Çok sayıda malzeme testi, yüzde 95 ve daha yüksek saflık seviyelerini göstermiştir. Makine, üretim sonrası hurdaları ayıkladıktan sonra hem 5xxx serisinde hem de 6xxx akışlarında bu saflık seviyelerine tutarlı bir şekilde ulaşıyor.