Zeynep ZEREN / Marmara Üniversitesi, Diş Hekimliği Fakültesi, Diş Hekimliği Bölümü
Muzaffer ZEREN / Kocaeli Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü
ÖZET
Diş hekimliğinde restorasyon için ideal bir malzeme olduğu söylenemez. “İdeal malzeme” arayışı devam ederken, yeni nesil malzemeler piyasaya sürülmüştür. Bu malzemeler akıllı malzemeler olarak adlandırılmaktadır. Bir malzeme, kavite preparasyonunun en konservatif şekilde gerçekleştirilebileceği ölçüde kalan diş yapısını destekleme kapasitesine sahipse “akıllı” olarak adlandırılmaktadır. Bu malzemeler stres, pH, sıcaklık ve nem gibi uyaranlarla değiştirme özelliğine sahiptir. Bu tür akıllı malzemeler; akıllı kompozit, akıllı seramikler, kompomerler, reçine modifiye cam iyonomer, pit ve fissür örtücüler vb. içerir. Bu makale, diş hekimliğinde restorasyonlardan maksimum fayda elde etmek için “akıllı malzemelerin” kullanımını, sunabileceği fırsatları vurgulamaya çalışmaktadır.
Anahtar kelimeler: akıllı malzemeler, uyaranlara duyarlı malzemeler, şekil hafızalı malzemeler, diş hekimliği.
ABSTRACT
It cannot be said that it is an ideal material for restoration in dentistry. As the search for “ideal material” continues, new generation products have been launched. These materials were called smart materials. A material is said to be “smart” if it has remaining braces support to the extent that cavity preparation can be performed most conservatively. These materials have the ability to change with stimuli such as stress, pH, temperature and humidity. Such smart materials are smart composite, smart ceramics, compomers, structure modified glass ionomer, pit and fissure sealants etc. includes. This article attempts to highlight the use of “smart materials” and the opportunities it can offer to derive maximum benefit from restorations in dentistry.
Anahtar kelimeler: smart materials, stimuli sensitive materials, shape memory materials, dentistry
1. DİŞ HEKİMLİĞİNDE AKILLI MALZEMELER
Diş hekimliği alanında çok çeşitli malzemeler mevcuttur. Ancak tüm temel gereksinimlerini karşılayabilecek tek bir malzeme yoktur. İdeal bir dental malzeme tartışması devam ederken, yeni nesil malzemeler ortaya çıkmıştır. 20. yüzyılın başlarında, diş hekimliği alanında yeni malzemeler kullanılmaya başlanmıştır. Diş malzemeleri ağız ortamı ile etkileşime girmeyecek şekilde inert ve pasif olacak şekilde tasarlanmıştır. 1960’lı yılların başında malzemeler biyoaktif olacak şekilde üretildi. Son zamanlarda diş hekimliğinde kullanılan malzemeler, çevre ile etkileşimlerine göre biyoinert, biyoaktif ve biyo-duyarlı veya akıllı malzemeler olarak gruplandırılabilir [1-3 ].
Günümüzde modern diş hekimliği çok çeşitli mükemmel restoratif malzemelere erişime sahiptir. Biyomimetik malzemeler (biyomalzemelerin özelliklerini taklit eden veya biyolojik prensipler kullanılarak tasarlanan yapay nanomalzemeler), biyouyumlulukları ve iyi fiziko-kimyasal özellikleri nedeniyle günümüzde sıklıkla kullanılmaktadır. Geliştirilmiş biyouyumluluk, yüksek stres direnci, sızdırmazlık kabiliyeti ve antibakteriyel özellikleri sayesinde uzun ömürlü estetik ve restoratif malzemelerin yanı sıra siman, kök onarım malzemeleri, kök kanal patları ve dolgu malzemeleri olarak kullanılabilirler. Nitelikleri mine veya dentin gibi doğal diş maddesini taklit ettiğinden, diş hekimliğinde akıllı malzemeler üretme kavramı dikkatleri üzerine çekmiştir. Bu malzemeler, önemli ölçüde iyileştirilmiş klinik sonuçlarla yeni ve çığır açan dental prosedürler sağlama potansiyeline sahiptir. Kanal mikrobiyallerini yok etmek için çeşitli ilaçlar ve irriganlar kullanılır. Birçok patojen, kullanılan ilaçlara ve irrigantlara karşı direnç geliştirmiştir. Antibakteriyel nanoparçacıklar böylece bu sorunu çözmek için geliştirilmiştir. Nano diş hekimliği, genel ağız sağlığını iyileştirmek amacıyla teşhis ve tedavide nanomalzemelerin ve dental nanorobotların kullanımını ifade eder. Antibakteriyel nanoparçacıklar böylece bu sorunu çözmek için geliştirilmiştir. Nano diş hekimliği, genel ağız sağlığını iyileştirmek amacıyla teşhis ve tedavide nanomalzemelerin ve dental nanorobotların kullanımını ifade eder. Antibakteriyel nanoparçacıklar böylece bu sorunu çözmek için geliştirilmiştir. Nano diş hekimliği, genel ağız sağlığını iyileştirmek amacıyla teşhis ve tedavide nanomalzemelerin ve dental nanorobotların kullanımını ifade eder [2].
2. AKILLI MALZEMELERİN MEKANİZMASI
Biyo-akıllı malzemeler iki mekanizma ile çalışmaktadır:
1- Doku onarımını ve yenilenmesini teşvik etmek için pH, sıcaklık, manyetik ve iyonik güç gibi dış ve iç uyaranlara yanıt vererek hücreler ve dokular üzerinde endüktif ve öğretici etkilere sahiptir.
2- Doku rejenerasyonuna aktif olarak katılmak için bireylerin özelliklerini ve kontrollü işlevlerini akıllıca değiştirmektedir.
2.1.Akıllı bir malzeme için kriterler:
* Asimetrik bir yapı,
* Uyaranları alma ve tepki verme,
* Akıllı yapıya sahip en az bir malzeme eklenmesi.
2.2.Akıllı Malzemelerin Doğası:
Akıllı malzemeler, tanımı ve genel kabulü gereği, özellikleri stres, sıcaklık, nem, pH, elektrik veya manyetik alanlar gibi uyaranlar tarafından kontrol edilebilen malzemelerdir
1. Piezoelektrik malzeme: Bunlar, stres uygulandığında bir voltaj üretir veya bunun tersi de geçerlidir. Aynı şekilde, izleme amacıyla kullanılabilecek bir voltaj oluşturmak için şekil değişikliği kullanılabilir
2. Elektro katı malzemeler: Özellikleri piezoelektrik malzeme gibidir, ancak mekanik değişim elektrik alanın karesiyle orantılıdır. Bu özellik her zaman aynı yönde yer değiştirmelere neden olur.
3. Manyeto katı malzemeler: Piezoelektriğe benzer şekilde, elektrik yerine yalnızca manyetik alanlara tepki verir. Diş hekimliğinde kullanılan bir örnek manyetostriktif ultrasonik ölçekleyicidir.
4. Elastostriktif malzemeler: Bu akıllı malzemeler, stres ve gerinim arasında yüksek histerezis sergiler. Elastostriktif bir malzemenin bir kısmındaki atomlar, gerilim veya gerinim kaldırıldığında orijinal konfigürasyonlarına geri dönmezler.
5. Elektroreolojik malzemeler: Bu malzemelere elektrik veya manyetik alan uygulayarak reolojik özelliklerini hızla değiştirebilirler.
6. Manyetoreolojik malzemeler: Bu sıvılar, dağılmış veya askıda kalmış ferromanyetik veya ferromanyetik parçacıklar içerir ve uyarıcı olarak bir manyetik alan kullanılır.
7. Isıya duyarlı malzeme: Bir cam geçiş sıcaklığının varlığı, amorf ve yarı kristalli termoplastik polimerleri ayırt eder.
8. pH’a duyarlı malzemeler: Asitlikteki değişiklikler nedeniyle renk değiştiren malzemeler, pH’a duyarlı malzemeler olarak bilinir. “Fotokromik” terimi, ışığa tepki olarak renk değiştiren malzemeleri ifade eder.
9. Işığa duyarlı malzemeler: Işık uyarısına karşı farklı davranış türleri sergileyen birkaç malzeme ailesi vardır. Elektrokromizm, elektrik alanın bir fonksiyonu olarak renkteki bir değişikliktir.
10. Akıllı polimer: Akıllı polimerler veya uyaranlara duyarlı polimerler, içinde bulundukları ortama göre değişen yüksek performanslı polimerlerdir.
11. Akıllı jeller: Akıllı jel kavramı, solventle şişen polimer ağlarının temel konseptini, malzemelerin çeşitli uyaranlara yanıt verme yeteneği ile birleştirir. Bazı jeller, orijinal hacimlerinin yüzlerce katına kadar genişleyebilir veya bir sıcaklık uyarısıyla sıvı içeriklerinin %90’ına kadarını dışarı atmak için çökebilir
12. Malzemelerin olağandışı davranışları: Akıllı malzemeler ve yapılar alanında araştırma yapıldığında, birçok akıllı malzeme olduğu veya kullanım ömürleri içinde tersine çevrilebilen birçok malzeme davranışı olduğu fark edilir. Akıllı malzemelerden, örneğin sudan faydalı ürünler yaratmak kişinin hayal gücüne kalmış, çok eşsiz bir malzemelerdir [2].
3. AKILLI MALZEMELERİN SINIFLANDIRILMASI
Akıllı malzemeler pasif ve aktif malzemeler olmak üzere iki çeşittir.
Pasif Akıllı Restoratif Malzemeler: Dış değişimi algılarlar ve dış kontrol olmaksızın buna tepki verirler. Bunlar;
1. GIC (Cam İyonomer Çimento).
2. Reçine Modifiye GIC (Cam İyonomer Çimento).
3. Kompomer.
4. Dental Kompozitler.
Aktif Akıllı Restoratif Malzemeler: Aktif malzemeler ortamdaki değişimi algılar ve bunlara bir geri bildirim döngüsü ile tepki verir. Bunlar;
1. Restoratif Diş Hekimliği:
• Akıllı GIC (Cam İyonomer Çimento).
• Akıllı kompozitler.
• Akıllı Hazırlık Kalemleri.
2. Protetik Diş Hekimliği:
• Akıllı seramikler.
• Akıllı ölçü malzemeleri.
3. Ortodonti:
• Şekil hafızalı alaşımlar.
4. Pediatrik ve Koruyucu Diş Hekimliği:
• Flor salan pit ve fissür örtücüler.
• ACP salma çukurları ve fissür örtücüler.
5. Endodonti:
• Ni-Ti Döner Aletler.
6. Lazer Diş Hekimliği için Akıllı Lifler:
• İçi boş çekirdekli Fotonik Elyaflar.
7. Akıllı Dikişler [1-6].
3.1. Restoratif Diş Hekimliğinde Akıllı kompozitler
Zamanla önemli miktarda kalsiyum ve fosfat iyonları salarak diş yapısının yenilenmesini teşvik edebilen bir polimer bağlayıcı içine alınmış olan bir alüminyum kompozit panel (ACP) dolgu maddesi ile yeni biyolojik olarak akıllı aktif restoratif malzemeler üretilmiştir[2].
3.2. Akıllı Cam İyonomer Siman (RMGI’ler)
Termal genleşme katsayısı üzerine yapılan birçok çalışmadan sonra, Cam İyonomer Çimento’nun (GIC) potansiyel termo duyarlı akıllı davranışa sahip olduğu görülmüştür. RMGI’ların özelliği; jel yapısının, sıcaklık veya pH değişikliği gibi bir uyarana yanıt olarak çözücüyü hızlı bir şekilde emme veya salma kapasitesi ile ilgilidir. Sonuç olarak, cam iyonomer malzemelerin insan dentininin davranışını simüle edecek kadar akıllı olduğu söylenebilir. Bu malzemelerin akıllı davranışının diğer yönü, florür salınımı ve yeniden şarj olma kapasitesidir Reçine ile modifiye edilmiş cam iyonomer siman, kompomer veya giomerin de bu akıllı özellikleri sergilediği görülmektedir.
3.3. Dental Uygulamada Nanopartiküller
Tanıtılmalarından bu yana, diş hekimliğinin çeşitli sektörlerinde nanopartiküllerin kullanımı önemli ölçüde artmıştır. İstenen sonuçları elde etmek için, bu nanoparçacıklar bir kapatıcı, tıkayıcı madde, kanal içi ilaç ve irigasyon solüsyonlarına eklenebilir. Nanoteknoloji, 100 nanometreden daha küçük bir nanometre ölçeğinde malzemeleri manipüle ederek ve yeniden yapılandırarak yeni özellik ve işlevselliklere sahip yeni malzemelerin yaratılmasıyla ilgilenen bir bilim dalıdır [2]. Genel olarak, çeşitli dental malzemeler (örneğin, kompozitler, çimento, seramikler) ağız boşluğunda uzun süre kalacak şekilde ağız ortamı ile aralarında herhangi bir etkileşim oluşmayacak şekilde tasarlanmıştır. Dental malzemeler, minimum doku yanıtı ile pasif ve inert (veya nispeten inert) hale getirmektedirler [3]. “Akıllı” malzemeler (SM’ler) veya “(uyarıcıya) duyarlı” malzemeler (SRM’ler) olarak bilinen bu malzemelerden bazıları, çevresel değişiklikleri veya dış uyaranları algılama ve tepki verme konusunda yüksek kapasiteye sahiptir [7]. Akıllı malzemeler belirli bir girdi altında, öngörülebilir ve tekrarlanabilir bir yanıt veya çıktı üretirler. Bu tür uyaranlar şunları içerir: fiziksel olarak bağımlı uyaranlar; örneğin, sıcaklık, elektrik alanları, spesifik dalga boyu, ultrason, manyetik alanlar, mekanik deformasyon, kimyasal olarak bağımlı uyaranlar (örneğin, pH), iyonik kuvvet, redoks, solvent, biyolojik olarak bağımlı uyaranlar (örneğin, glikoz), glutatyon, enzimler, inflamatuar metabolitler. Akıllı davranışın önemli bir özelliği, bir uyaran kaldırıldıktan sonra orijinal duruma geri dönme yeteneğini içerir (Şekil 1) [6,7].
Bir malzemedeki (veya sistemdeki) “akıllılık” özelliği iki farklı mekanizma tarafından belirlenir. Özellik değişikliği: malzemeyi çevreleyen ortam koşullarındaki değişiklikten kaynaklanan spesifik girdi, malzemenin moleküler yapısını veya mikro yapısını etkiler ve bir (veya daha fazla) malzemenin özelliklerinde (kimyasal, mekanik, elektriksel, manyetik veya termal) bir kaymaya neden olur. Değişiklikler doğrudan ve geri dönüşümlüdür.
Enerji değişimi: Malzemeyi çevreleyen ortamın durumundaki değişiklikten kaynaklanan spesifik girdi, özelliklerini etkilemeden malzemenin enerji durumunda bir kaymaya neden olur. Değişiklikler doğrudan ve geri dönüşümlüdür [8]. SRM’ler arasında bir grup, uygun bir uyaranın varlığında makroskobik şeklini değiştirebilir [9].
Şekil değiştiren malzemeler (SCM’ler): Malzemelerin uygun bir uyarana maruz kaldıklarında anında şekil değiştirme yeteneği olarak tanımlanan şekil değiştirme kabiliyeti (SCC) ile karakterize edilir. Uyaran sonlandırıldığında, orijinal şekillerini kademeli olarak geri kazanırlar (Şekil 2). SCC birkaç kez tekrarlanabilir.
Şekil hafızalı malzemeler (SMM’ler): malzemelerin deforme olma ve geçici veya hareketsiz bir şekilde sabitlenme (programlama) kapasitesi olarak tanımlanan ve maruz kalana kadar sabit kalan şekil hafıza etkisi (SME) ile karakterize edilir. Orijinal form kurtarıldıktan sonra malzeme tekrar programlanabilir (Şekil 3). SME, içsel bir malzeme özelliği değildir, ancak bir malzemenin moleküler mimarisi ile özel bir işleme ve programlama yönteminin birleştirilmesiyle elde edilen bir malzemenin işlevselleştirilmesidir [10] .
3.4. Akıllı Dikişler
Akıllı dikişler termoplastik polimerlerden yapılmıştır. Hem şekil hafızasına hem de biyolojik olarak parçalanabilir özelliklere sahiptirler. Geçici şekliyle gevşek olarak uygulanır ve sütür uçları sabitlenir. Sıcaklık termal geçiş sıcaklığının üzerine çıkarıldığında, sütür uygulayarak düğümü küçültülür ve optimum bir kuvvetle sıkılaştırılır (Şekil 4). Bu termal geçiş sıcaklığı, insan vücut sıcaklığına yakındır. Plastik veya ipek ipliklerden yapılmış akıllı dikişlerin uygulamasında sıcaklık sensörlerinden ve mikro ısıtıcılardan yararlanabilir.
3.5. NiTi’nin Akıllı Davranışı
“Akıllı malzeme” veya “akıllı davranış” terimi, diş hekimliği alanında ilk olarak NiTi ile bağlantılı olarak kullanılmıştır. Şekil hafızalı alaşımlar (SMA’lar) ortodontik tellerde kullanılmaya başlanmıştır[12]. NiTi alaşımları gerinim ve gerinim kaynaklı olarak ses hızında östenitikten martenzite bir faz dönüşümü gerçekleşir. Şekil değişikliği hacim ve yoğunluk değişiklikleri ile birlikte oluşur. Bu kalıcı deformasyon olmadan gerinime direnme yeteneği, ilk kafes formuna geri dönme, süper elastikiyet olarak adlandırılır. NiTi alaşımlarında şekil hafızası etkisi; başlangıçtaki ilk formuna geri dönme yeteneğidir. SMA’lar soğuk olduğunda veya dönüşüm sıcaklığının altındayken, düşük bir akma mukavemeti değerinde deforme olarak yeni şeklini alabilmekte ve bu şekli koruyabilmektedirler. Ancak malzeme dönüşüm sıcaklığının üzerinde bir sıcaklığa ısıtılırsa; kristal yapısında bir değişikliğe uğrar ve orijinal şekline geri döner (Şek. 5) [13,14].
Günümüzde dişlerin hizalanmasında ortodontik plaklar yaygın olarak kullanılmaktadır (Şekil 8).
Bu tür plakların bir dezavantajı, 7-14 günlük değişim rejimidir. Bu nedenle, hizalayıcı malzemelere binen kuvvet sistemlerinin ve diş hareketlerinin, dış uyaranlara maruz kaldığında orijinal şeklini geri kazanabilecek şekilde uyaranlara duyarlı olan akıllı polimerlere uygulanması ortodontik uygulamalarda avantaj sağlayabilir[13].
3.6. Kendi Kendini İyileştiren Kompozitler
Bildirilen ilk kendi kendini tamir eden veya kendi kendini iyileştiren sentetik malzemelerden biri, ilginç bir şekilde, reçine bazlı diş malzemeleridir [2]. Bu, reçine dolgulu mikrokapsüllere sahip bir epoksi sistemi olduğundan, epoksi kompozit malzeme çatlarsa, mikrokapsüllerin bir kısmı çatlağın yakınında parçalanarak reçineyi serbest bırakır. Serbest kalan reçine daha sonra çatlağı doldurur ve epoksi kompozit içine yerleştirilmiş katalizör ile reaksiyona girerek reçinenin polimerleşmesine ve çatlağın onarılmasını sağlar[2].
3.7. Akıllı Hazırlık Frezleri
Akıllı hazırlık frezleri, yalnızca enfekte olmuş dentini çıkarmak için kullanılan polimer frezlerdir. Remineralize olma yeteneğine sahip dentin bozulmadan kalır. Diş yapısının fazla kesilmesi bu akıllı hazırlık frezlerinin kullanılmasıyla önlenebilir. Akıllı hazırlı frezleri, sağlıklı dentini sağlam tutarken, seçici olarak çürük dentini temizler. Polimer kesici kenarlar, sağlıklı dentin gibi daha sert malzemelerle temas ettiğinde aşınır ve körelir [2,16].
3.8. Akıllı Seramikler
Yakın zamanda “tam seramik diş köprüsü” adı altında, akıllı seramikler piyasaya sürülmeye başlanmıştır. Kuron ve köprü yapımında porselen-metal hibrit kuronlar uzun süredir mevcut olmasına rağmen, restorasyonun estetik kalitesini düşürmekteydiler. Yüksek teknoloji seramiği olan zirkonyanın tanıtımı, metal altyapı olmadan kron ve köprülerin üretimini beraberinde getirmiştir. Zirkonya, tüm atomların düzenli kristal diziler halinde bulunduğu çok kristalli bir seramiktir. Bu düzenleme, diğer seramik formlarına kıyasla çatlağın gelişmesine ve ilerlemesine karşı daha fazla direnç sağlamaktadır. Bu nedenle, zirkonya diğer seramiklerden daha güçlü ve toktur [1, 16,17]. Zirkonya; tokluk, dayanıklılık, biyouyumluluk ve güvenilirlik avantajlarıyla, tüm seramik diş çerçevelerinde, diş protezlerinde, implant destekli kronlarda, implant abutmentlerinde ve kök kanal postlarında yüksek oranda kullanılmaktadır [ 18,19].
4. SONUÇ
Şekil hafızalı malzemelerin benimsenmesinin temel özelliği, seçilen uyaranlar altında orijinal şeklin eski halini geri kazanma yetenekleridir. Akıllı malzemelerin sayısız uygulamaları, diş hekimliğinin birçok alanında devrim yaratmıştır. Akıllı malzemelere yönelik olarak malzeme bilimindeki yenilikler, biyo-akıllı diş hekimliği çağının da başlangıcını oluşturmuştur. Akıllı malzemeler; gerilme, sıcaklık, nem, pH, elektrik veya manyetik alan altında şekillerini değiştirilebilecek özelliklere sahip olabilmektedirler. Akıllı davranışın özelliği, geri dönüş yeteneğini içermesidir. Akıllı malzemelerin zeka düzeyi her geçen zaman artırılmakta ve diş hekimlerinin bu malzemelerle ilgilenmesi şüphesiz yararlı olacaktır. Tanıma, değerlendirme ve ayırt etme yeteneklerine bağlı olarak, bu biyo-duyarlı malzemeler, diş tedavisi prosedürlerinin kalitesinde iyileşmeye yol açacak fırsatlar sunabilir. Mevcut teknoloji ve literatürden elde edilen sonuçlara göre; polimerler, in vitro olarak başarıyla kullanılabilmekte olduğu anlaşılmaktadır. Şekil hafızalı polimerler, mevcut malzemelere karşı örtüşen veya daha iyi özellikler gösterebilmektedirler ve ortodontide kullanım potansiyeli taşımaktadırlar.
KAYNAKÇA
[1] Priya M., Mani G., “Advancement of Materials in Dentistry”, Research & Reviews:Journal of Dental Sciences, RRJDS, Volume 5, Issue 2, 46-50, ( 2017).
[2] Aggarwal T.,. Karol M., Charaya S., Birajdar R., Jain A.,, “Smart materials in endodontics”, International Journal of Applied Dental Sciences; 8(2): 524-529, (2022).
[3] Bruni A., Serra F., Deregibus A., Castroflorio T., “Shape-Memory Polymers in Dentistry: Systematic Review and Patent Landscape Report”, Materials 2019, 12, 1-22, (2019).
[4] Gupta V, “Smart materials in dentistry: A review”, International Journal of Advance Research and Development, Volume3, Issue6, 89-96, (2018).
[5] Fareen H.,Kandaswamy A.,”Smart materials in dentistry – A review”, International Journal of Scientific Development and Research, (IJSDR), Volume 6, Issue 3, 284-289, (2021).
[6] McCabe J., Yan J.,Naimi O.,Mahmoud G.,Rolland S.,”Smart materials in dentistry”, Australian Dental Journal,11; 56:1, 3–10, (2011).
[7] Shanthi, M.; Sekhar, E.S.; Ankireddy, S. Smart materials in dentistry: Think smart! J. Pediatr. Dent., 2, 1–4. (2014).
[8] Addington, D.M.; Schodek, D.L. “Smart Materials and New Technologies: For the Architecture and Design Professions; Routledge. ( 2005).
[9] Sun, L.; Huang,W.M.; Ding, Z.; Zhao, Y.;Wang, C.C.; Purnawali, H.; Tang, C. Stimulus-responsive shape memory materials: A review. Mater. Des., 33, 577–640, (2012).
[10] Iqbal, D.; Samiullah, M.H. Photo-responsive shape-memory and shape-changing liquid-crystal polymer networks. Materials, , 6, 116–142, (2013).
[11] Shanthi M., Sekhar E.,, Ankireddy S.,” Smart materials in dentistry: Think smart”, Journal of Pediatric Dentistry, Vol 2, Issue 1,1-4, (2014).
[12] Tiwari M., , Tyagi S.,, Nigam M., “Dental Smart Materials”, Journal of Orofacial Research, October-December;5(4):125-129, (2015).
[13] Rokaya D.,Skallevold H., Srimaneepong V.,” Shape Memory Polymeric Materials for Biomedical Applications: An Update”, J. Compos. Sci. , 7, 24,2-19, (2023).
[14] Zeren A., Zeren M., “Biçim Bellekli Malzemeler”, Uludağ Üniversitesi Balıkesir Mühendislik Fakültesi II. Balıkesir Mühendislik Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, cilt.1, s.160-180 (1991).
[15] Baig A., “Smart Dentistry: Stepping into the Future”, Saudi J. Oral. Dent. Res.; Vol-1, Iss-2,42-46, (2016).
[16] Prithviraj D., et al. A systematic review of zirconia as an implant material. Indian J Dent Res.;23:643-649 (2012).
[17] Joerg R., Kenneth A., Do zirconia ceramics have a future in restorative dentistry? Quintessence Int. 33:1, (2013).
[18] George F.. Treatment advantages using nitinol wire instead of 18—8 stainless wire with the edgewise bracket. Quintessence Int.;12:43-51, (1980).
[19] Mullins W., et al. Mechanical behaviour of thermo- responsive orthodontic arch-wires. Dent Mater.,12:308-314, (1996).